حوزههای علمیه و پژوهش
حوزههای علمیه و پژوهش
(به مناسبت ۲۵ آذرماه، روز پژوهش)
حجتالاسلام احمد اولیایی (https://eitaa.com/ahmad_olyaei/761)
پژوهش در حوزههای علمیه به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید دانش، نیازمند نگاهی انتقادی و آسیبشناسانه است. یکی از چالشهای جدی در این زمینه، مسئله «استعمار روش» است که در آن، الگوها و چارچوبهای پژوهشی بیگانه، بدون نقد و انطباق با مبانی معرفتی و هویتی حوزه، به عنوان استانداردهای انحصاری پذیرفته میشوند. این مسئله در کنار مشکلات ساختاری مانند عدم آموزش نظاممند نگارش پژوهشی، هویت متکثر طلاب را تحت تأثیر قرار داده و کیفیت پژوهشهای حوزوی را متأثر ساخته است.
این استعمار که لزوما از طرف دشمن نیست بلکه میتواند ریشه داخلی داشته باشد، را از چند وجه می توان تبیین کرد؛
۱. تحمیل قالبهای پایاننامهنویسی و پژوهش دانشگاهیِ یکسان بدون توجه به هویت حوزوی؛
هویت حوزوی دو خصوصیت مهم دارد؛ یکی تکثر است و دیگری شفاهی بودن. هویت حوزوی متکثر است یعنی هر طلبه با توجه به آزادی حوزه در شیوه تحصیل و کنشگری و غیره، هویت خود را شکل میدهد؛ فردی در امر تبلیغ، دیگری در تدریس، دیگری در کنشگری اجتماعی، طلبه دیگر در تألیف و غیره.
از طرف دیگر سنت شفاهی حوزوی (تحصیل و تدریس و مباحثه) طلبه را در مهارت های شفاهی آماده تر می سازد تا کتبی. لذا اینکه همه طلاب به صورت یکسان پایاننامههای خویش را در یک فرم و قالب حتی با تعداد صفحههای یکسان بنویسند، با هویت حوزوی نمیسازد.
۲. نادیده گرفتن روشهای سنتی پژوهش حوزوی (مانند شرحنویسی، حاشیه نویسی، رساله های کوتاه علمی و …) و جایگزینی آنها با فرمهای ترجمهشده. به عنوان مثال یک کار اجتهادی روی یک مسأله فقهی که ممکن است به سی صفحه هم نرسد، در این سنت قرار میگیرد که اکنون نادیده گرفته میشود.
اما راهکار، در تنوعبخشی پژوهش است. این کار را میتوان تحت عنوان «روششناسی پژوهش حوزوی» دنبال کرد. این بحث بیشتر باید پخته شود اما با توجه به دو ساخصهی هویت متکثر حوزوی و سنتهای حوزوی، اجمالا مثالهایی (جهت تقریب به ذهن) برای تغییر نظام پژوهش به ویژه پایان نامهها در حوزه ارائه میشود؛
✔️طلبه مُبلغ، تجربهنگاری تبلیغ خویش را به عنوان پایاننامه تحویل دهد.
✔️طلبهی مدیر، تجربه اداری خود را به عنوان رساله تنظیم کند.
✔️به جای پایان نامههای یکشکل و فرمال، امتحانات شفاهی مانند قدیم اما متفاوتتر معیار مدارک علمی باشد.
✔️اگر طلبهای توانست در میان تعدادی داور، ایدهای نو را در یکی از دانش های حوزوی به صورت شفاهی ارائه دهد و دفاع کند (کرسی)، به عنوان رساله تلقی شود.
✔️اگر طلبه ای توانست در بحثهای فقهی-حقوقی حتی یک مادهقانون در مسالهای از مسائل نظام تدوین کند، و طبیعتا پشتوانه پژوهشی آن را تهیه ارائه دهد، به عنوان رساله از او قبول شود.
✔️و مثال های دیگری که می تواند اولا پژوهش را مسأله محور کند، ثانیا هویت متکثر حوزوی را محترم بشمارد، و ثالثا سنت های حوزوی را حفظ نماید.
این بحث برای دانشگاههای حوزوی نیز مصداق دارد.